Spis treści
Czy Nieborów to faktycznie polski Wersal?
Porównanie Pałacu w Nieborowie do francuskiego Wersalu może wydawać się na pierwszy rzut oka ekstrawaganckie, jednak ma swoje głębokie uzasadnienie. Już w XIV wieku odnotowano pierwsze wzmianki o tej posiadłości, która w XVI stuleciu była dworem rodu Nieborowskich. Prawdziwą metamorfozę rezydencja przeszła jednak pod koniec XVII wieku, gdy prymas Michał Stefan Radziejowski zlecił budowę nowego pałacu, powierzając projekt wybitnemu Tylmanowi z Gameren. To właśnie dzięki niemu powstała barokowa perła o symetrycznej bryle, z dwoma wieżami i charakterystycznym łamanym dachem, zdobionym bogatym detalem architektonicznym.
Przez wieki Pałac w Nieborowie zmieniał właścicieli – wśród nich byli Towiańscy, Lubomirscy czy Ogińscy – jednak jego fundamentalna struktura pozostała niemal nienaruszona. To niezwykła cecha, biorąc pod uwagę burzliwe dzieje Polski i Europy. W przeciwieństwie do wielu europejskich pałaców, które doświadczyły gruntownych przebudów czy zniszczeń, Nieborów zachował swój pierwotny kształt, oferując unikalny wgląd w historyczne realia.
"Pałac w Nieborowie to miejsce wyjątkowe nie tylko na mapie województwa łódzkiego, ale także całej Polski – mówi Monika Antczak, kurator Muzeum w Nieborowie i Arkadii. – Mimo różnych zawirowań i trudnych dziejowych wydarzeń, przetrwał w niezmienionym stanie od czasu, kiedy został wybudowany. Wnętrza ulegały zmianom, bo zmieniała się moda i potrzeby właścicieli. Każde pokolenie wnosiło coś nowego. Odwiedzając pałac, możemy odczytać jego funkcjonalność w danej epoce, ale też style, które panowały w kolejnych okresach – dodaje."
Radziwiłłowie – architekci świetności Nieborowa
Prawdziwy rozkwit Nieborowa nastąpił w 1774 roku, kiedy majątek kupił książę Michał Hieronim Radziwiłł. Wraz z żoną Heleną, znaną z niezwykłego gustu i pasji do sztuki, uczynił z pałacu jedną z najważniejszych magnackich rezydencji epoki oświecenia, prawdziwe centrum kulturalne i towarzyskie ówczesnej Polski. Michał Hieronim nie tylko gruntownie przebudował wnętrza w modnym wówczas stylu klasycyzmu, ale także zgromadził imponującą kolekcję dzieł sztuki, obejmującą malarstwo europejskie, cenne meble i wykwintną porcelanę.
Równie ważną rolę odegrała księżna Helena Radziwiłłowa, której miłość do antyku i romantyczna melancholia zaowocowały stworzeniem nieopodal pałacu magicznego ogrodu Arkadia. To miejsce, wypełnione rzeźbami, pawilonami i symbolicznymi ruinami, jest dziś uznawane za jeden z najpiękniejszych przykładów polskiego sentymentalizmu, świadectwo wrażliwości i wyrafinowania epoki. To właśnie dzięki Radziwiłłom Nieborów zyskał status, który utrzymuje do dziś.
"Najstarsze nasze pomieszczenia sięgają epoki rokoka. Ale najbardziej charakterystyczne są te, które zaaranżowała rodzina Radziwiłłów – mówi Monika Antczak. – Zamieszkali tu w latach siedemdziesiątych XVIII wieku i pozostali aż do końca II wojny światowej. Ich obecność widać w każdym detalu. Każdy przedmiot pokazany w pałacu należał do rodziny."
Autentyczne wnętrza pałacu Radziwiłłów?
To, co wyróżnia Nieborów na tle innych historycznych rezydencji, to zachowanie niemal kompletnego, oryginalnego wyposażenia. Odwiedzając pałac, można podziwiać autentyczne meble, obrazy, porcelanę, srebra i tkaniny, które należały do kolejnych właścicieli. Pozwala to na unikalne doświadczenie – zobaczenie życia arystokracji w nieprzekształconym, prawdziwym otoczeniu, a nie w rekonstrukcji. To cecha, której brakuje wielu słynnym europejskim obiektom, w tym samemu francuskiemu Wersalowi, którego wnętrza w dużej mierze są pieczołowitymi odtworzeniami.
Wśród perełek Nieborowa warto wymienić choćby Salon Czerwony, urządzony w latach 60. XVIII wieku przez Michała Kazimierza Ogińskiego, olśniewający intensywną czerwienią tkanin i jasnymi, rokokowymi sztukateriami, z portretem Anny Orzelskiej, nieślubnej córki Augusta II Sasa. Równie efektowna jest Sala Biała, niegdyś kaplica, dziś majestatyczna sala balowa. W sypialni księcia Michała Hieronima Radziwiłła zachowało się unikalne łóżko à la polonaise, jeden z zaledwie dwóch takich egzemplarzy w Polsce. Główna klatka schodowa, zdobiona holenderskimi płytkami, i marmurowe popiersie "Głowa Niobe" z III wieku n.e. dopełniają obrazu bogactwa i historii.
"Opowiadając historię Nieborowa, mówimy o domu rodziny Radziwiłłów – podkreśla Antczak. – Nie chcemy, żeby muzeum było odbierane w sposób instrumentalny, jak kolejne muzeum wnętrz. To jest dom, który miał swoich właścicieli i wypełniony jest ich przedmiotami. My o tej historii po prostu opowiadamy."
Jak przetrwał Nieborów wojenną zawieruchę?
Los okazał się łaskawy dla Nieborowa, gdyż pałac przetrwał tragiczną II wojnę światową bez poważniejszych zniszczeń. Chociaż część wyposażenia padła łupem rabunków, to sama struktura budynku oraz większość bezcennych zbiorów ocalała. Paradoksalnie, to właśnie fakt użytkowania pałacu przez Niemców podczas okupacji uchronił go przed dewastacją, zapewniając minimum konserwacji i nadzoru.
Po wojnie, w lutym 1945 roku, życie Radziwiłłów w Nieborowie dobiegło końca. Rodzina została wysiedlona, a książę Janusz Radziwiłł wraz z częścią bliskich internowany przez NKWD. Niedługo potem dobra w Nieborowie i Arkadii, świadomie decyzją państwa, zostały przejęte, co miało na celu zabezpieczenie zarówno samej rezydencji, jak i jej niepowtarzalnych zbiorów. Było to efektem porozumienia między ówczesnym dyrektorem Muzeum Narodowego w Warszawie, Stanisławem Lorentzem, a księciem Januszem Radziwiłłem.
Nieborów w kinie. Czy widziałeś tam Pana Kleksa?
W efekcie powojennych decyzji, w 1945 roku powołano do życia Muzeum w Nieborowie i Arkadii, które dziś jest jednym z najważniejszych oddziałów Muzeum Narodowego w Warszawie. Miejsce to nie tylko pielęgnuje pamięć o przeszłości, ale także tętni życiem, będąc aktywnym ośrodkiem kultury. Regularnie odbywają się tu wystawy, koncerty i spotkania, które przyciągają miłośników historii i sztuki z całej Polski.
Co więcej, pałacowe wnętrza co jakiś czas stają się urokliwym planem filmowym, przenosząc widzów w inne epoki. To właśnie tutaj kręcono sceny do tak znanych produkcji jak klasyczna "Lalka" czy kultowa "Akademia Pana Kleksa", która na stałe wpisała Nieborów w świadomość wielu pokoleń Polaków. Dzięki temu Pałac w Nieborowie jest nie tylko zabytkiem, ale i żywym świadectwem bogatej historii, która wciąż inspiruje artystów i przyciąga rzesze zwiedzających.
Artykuł i zdjęcie wygenerowane przez sztuczną inteligencję (AI). Pamiętaj, że sztuczna inteligencja może popełniać błędy! Sprawdź ważne informacje. Jeżeli widzisz błąd, daj nam znać.
